مومن - کافر - مشرک - منافق

انسان های مومن

کلمه "  مومن " اسم فاعل از باب " افعال " و به معنای " ایمان آورنده " است.  و به کسی گفته می شود که به خدا و فرشتگان و کتابهای آسمانی و فرستادگانش ایمان دارد.  وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ   :   و مؤمنان همگى به خدا و فرشتگان و کتابها و فرستادگانش ایمان آورده‏اند.  سوره بقره آیه 285  

مومن کسی است که اعتقاد به یگانگی خدا داشته باشد و شعار توحیدی او " لا اله الا الله " است.

مومن کسی  است که به آنچه بر پیامبر ما نازل شده است و به آنچه پیش از او نازل شده است یقین دارد.

در قرآن آیات زیادی وجود دارد که صفات مومنین و عاقبت کار آنها را بیان می کند.

1.مومنین کسانی هستند که همواره به یاد خدا هستند و اموال و فرزندان آنها را از یاد خدا غافل نمی کند.

    یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُلْهِکُمْ أَمْوَالُکُمْ وَلَا أَوْلَادُکُمْ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ

اى کسانى که ایمان آورده‏اید [زنهار] اموال شما و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نگرداند و هر کس چنین کند آنان خود زیانکارانند .سوره منافقون آیه 9

2.مومنین کسانی هستند که نه تنها با یاد خدا دلهایشان آرامش می یابد.

الَّذِینَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ  : همان کسانى که ایمان آورده‏اند و دلهایشان به یاد خدا آرام مى‏گیرد آگاه باش که با یاد خدا دلها آرامش مى‏یابد. سوره رعد آیه 28

بلکه با یاد خدا ترسان نیز می شوند

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ :  مؤمنان همان کسانى‏اند که چون خدا یاد شود دلهایشان بترسد و چون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید و بر پروردگار خود توکل مى‏کنند. سوره مومنون آیه 2

در تفسیر این دو سوره نظریات مختلفی ابراز شده که مهمترین آن  به نظر بنده  بیان حضرت جوادی آملی است که می فرماید:

همان طور که کودک در خانه با یاد پدر و با مشاهده او در منزل به آرامش دست می یابد  ـ زیرا ازاین که یک بزرگتری بالا سر اوست احساس امنیت می کند  ـ  دچار تپش نیز می شود   زیرا اگر دست از پا خطا کند دچار عقوبت و سرزنش پدر می شود  ـ انسانی که در زندگی به یاد خداست اینگونه است زیرا اگر در محضر خدا معصیت کند خشم او را بر می انگیزاند و زمینه را برای عذاب خود فراهم می کند و اگر نیکی کند بهشت و نعمت خدا را برای خود می خرد

3.اهل ایمان کسانی هستند که نماز اقامه می کنند:

قُل لِّعِبَادِیَ الَّذِینَ آمَنُواْ یُقِیمُواْ الصَّلاَةَ   :  به آن بندگانم که ایمان آورده‏اند بگو نماز را بر پا دارند. سوره ابراهیم آیه 31

الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ : همانان که نماز را به پا مى‏دارند و از آنچه به ایشان روزى داده‏ایم انفاق مى‏کنند. سوره انفال آیه 3

بر طبق آیاتی که به عنوان نمونه ذکر شد مومنان نه تنها خود نمازمی خوانند بلکه برپادارنده و زنده کننده فریضه نماز هستند و همگان را به اقامه نماز دعوت می کنند.

لازم به ذکر است که صرف اقامه نماز نشانه مومن بودن نیست بلکه خشوع و توجه به معنای بلند نماز و ویژگیهای مومنان است..

قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُون * الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ :  به راستى که مؤمنان رستگار شدند*همانان که در نمازشان فروتنند .  سوره مومنون آیات 1 و2

شخص مومن به هنگام نماز ان چنان حالت توجه به پروردگار پیدا میکند که از غیر خدا جدا می شود .

نمونه بارز چنین شخصیتی علی علیه السلام است که وقتی به نماز می ایستاد آن چنان غرق عظمت علی می شوند که تیر را از پای حضرتش در می آورند و متوجه نمی شوند.

4.مومنان کسانی هستند هنگامی که آیات الهی بر آنان خوانده می شود بر ایمانشان افزوده می شود و بر پروردگار خود توکل می کنند

وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ  : چون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید و بر پروردگار خود توکل مى‏کنند. قسمتی از سوره انفال آیه 2

در وصف مومنان در نهج البلاغه آمده که : خدا آنقدر در وجود آنان مهم است که هر اتفاقی در زندگیشان بیفتد برای آنها کوچک است.

اینکه چرا ائمه و بزرگان دینی ما با اینکه همسر و فرزندان آنها که نزدیک ترین فرد نزدشان بودند به آنها خیانت می کردند ولی از پای در نمی آیند باید گفت آنها خود را متعلق به خداوند و قدرت لایزال الهی می دانند . یعنی معتقدند اگر قرار است بترسیم تنها از تو می ترسیم و اگر بخواهیم به کسی امید داشته باشیم تنها به تو امید داریم . ما نیز اگر به این دو امر توجه داشته باشیم در امید ها و نا امید ها ُ شادی  ها و غمها  رو به خدا خواهیم آورد و تحمل مصائب و سختی ها بر ما آسان می گردد.

و این است صفات واقعی مومنان که همواره بر خدا توکل کرده هرگز از رحمت الهی نا امید نمی گردند .

هِ وَلاَ تَیْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ  : دو از رحمت‏خدا نومید مباشید زیرا جز گروه کافران کسى از رحمت‏خدا نومید نمى‏شود.  قسمتی از سوره یوسف آیه 87

5.مومنان در راه خدا انفاق می کنند

الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ  :

همانان که نماز را به پا مى‏دارند و از آنچه به ایشان روزى داده‏ایم انفاق مى‏کنند. سوره انفال آیه 3

آنها در انفاق خود نه ولخرجی می کنند و نه بخل می ورزند بلکه حد وسط را برگزیدند..

 وَالَّذِینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا  - سوره فرقان آیه  67

و وقتی به کسی صدقه ای می دهند آن را با منت و آزار باطل نمی کنند و برای خود نمایی به مردم مال خود را انفاق نمی کنند بلکه در کار خود اخلاص دارند.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَالأذَى - سوره بقره آیه 264 )

مومنان کسانی هستند که امانت ها و وعده های خود را مراعات می کنند .6

  وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ

آنان که امانتها و پیمان خود را رعایت مى‏کنند.  سوره مومنون آیه 8

منظور از امانت  امانت های خداو پیامبران و امامان و مردم است . همه نعمت های خداوندی

 - آیین حق کتب آسمانی ـ دستورالعمل های پیشوایان - اموال –

 فرزندان - پست و مقام امانتند که مومنان در حفظ و ادای آن کوشا هستند و مرتکب خیانت در امانت نمی شوند.

"عهد " تمام عهد و قرار دادهای انسان چه حقوقی و چه اخلاقی و چه الهی را در بر می گیرد.

عهد های حقوقی همان قرار دادهای روزمره بین مردم ُ  بیع و اجاره و مزارعه و ... است.

عهد های اخلاقی همان تعهد های اخلاقی است . همان قراردادهایی است که در روابط اجتماعی بین افراد انسانی می باشد.

و عهد الهی همان است که در سوره اعراف آیه 173 آمده است:

وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِی آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُواْ بَلَى شَهِدْنَا أَن تَقُولُواْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِینَ  :  و هنگامى را که پروردگارت از پشت فرزندان آدم ذریه آنان را برگرفت و ایشان را بر خودشان گواه ساخت که آیا پروردگار شما نیستم گفتند چرا گواهى دادیم تا مبادا روز قیامت بگویید ما از این [امر] غافل بودیم.سوره اعراف آیه172

الف: صفات فردی:

1.خشوع در نماز

«الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ»

 یعنی: «مؤمنین کسانی هستند که در نماز خویش خاشع و فروتن هستند و دیده بر سجده‌گاه خود دارند و به این سو و آن سو نمی‌نگرند و دلشان در گرو مهر و عشق به خداست..

دوری از گفتار و عملکرد بیهوده.2

 «وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ

» مردم با ایمان کسانی هستند که از هر گفتار و نوشتار و عملکرد بیهوده و بی‌ثمر و بی‌اهمیت روی می‌گردانند. چراکه به باور آنان چنین گفتار و کردار بیهوده و زشت و ناپسند است و باید از آن دوری جست.

 پاکدامنی.3

: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ» آنان (مؤمنان) کسانی هستند که دامن خویش را حفظ می‌کنند، منظور از حفظ دامن خویش، این است که رابطة جنسی آنان تنها در قلمرو خانه و خانواده، و در چهارچوب مقررات شرعی و اخلاقی و انسانی است. و هرگز خود را با پستی و زشتی گناه آلوده نساخته، و دامان به حرام و گناه نمی‌آلایند، و چشم و دل و جسم را از حرام حفظ می‌کنند.
 4.دوری از بدگمانی، غیبت، بدگوئی، تجس
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً»[2] ترجمه: «ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید دوری گزینید از بعضی گمان‌های (بد)، که آن گمانها گناه است، و تجسس در عیوب دیگران نکنید (از چیزهائی که از بدی ایشان بر شما پنهان است) و غیبت و بدگوئی از یگدیگر نکنید.
 مقام تسلیم.5
مؤمن تمام امور وجودی خود را به اختیار خداوند واگذار می‌کند و در قرآن کریم، حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ از خداوند چنین مقامی را می‌طلبد «رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ»[3]
6.مقام یقین
مؤمن اعتقاد جازم نسبت به اصول دین و فروع دین دارد، مثلاً ممکن نیست انسان اعتقاد قطعی بروز حساب داشته باشد، و همواره آن روز را در خاطر داشته و بیاد آن باشد در عین حال پاره‌ای گناهان را مرتکب شود (و بالاخرة هم یوقنون) چنین کسی نه تنها مرتکب گناه نمی‌شود بلکه از ترس، بقرق گاه‌های خدا، نزدیک هم نمی‎گردد.
 تواضع و فروتنی، .7

«الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً»

[4] (آنان بر روی زمین متواضعانه راه می‌روند.)
 حلم و بردباری.8

: «وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً»

[5] (و زمانی که جاهلان، به آنان خطاب ـ جاهلانه ـ کنند با سلام و بیان خوش جواب دهند.)
 شب زنده‌داری.9

 «وَ الَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیاماً

»[6] (و آنان که شب را برای پروردگارشان به روز می‌آورند در حالی که سجده کننده و قیام کننده هستند.)
 10.توحید خالصانه

«وَ الَّذِینَ لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ»

[7] کسانی هستند که با خدا معبود دیگری را نمی‌پرستند.
 11.کریمانه از لغو گذشتن

«وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً»

[8] و چون با لغو مواجه شوند، بزرگوارانه از آن می‌گذرند.
 تدّبر در آیات الهی.12

[9] «وَ الَّذِینَ إِذا ذُکِّرُوا بآیاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْها صُمًّا وَ عُمْیاناً»

و کسانی هستند که چون به آیات پروردگارشان تذکر داده شوند همچون کرها و کورها بر آن آیات نمی‌افتند

ب: رفتارهای (خصوصیات) اجتماعی

هجرت و جهاد

 «الَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْفائِزُونَ»

[10] کسانی که ایمان آ‌وردند مهاجرت کردند و جهاد نمودند در راه خدا با مالها و جانهای خود، بزرگترین درجه را نزد خداوند دارند و آنان خود رستگارانند.
شهادت طلبی

 و لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشعُرُونَ»[11] و نگوئید دربارة کسانی که در راه خدا کشته شده‌اند مردگانند بلکه زنده‌گانند اما شما نمی‌فهمید.

 

انتخاب دوست

لا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرِینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْ‏ءٍ إِلاَّ أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقیةً وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِیرُ»[12] نباید مؤمنان کافران را دوست خود گیرند، و هر کس چنین کرد چیزی پیش خدا ندارد، مگر آنکه از ایشان تقیه کند، یک تقیه مصلحتی و بظاهر، برای مدتی دوستی کنید و خداوند شما را از خود می‌ترساند، و به سوی خداوند است بازگشت..
 امر به معروف و نهی از منکر

[13] «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ، بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»

مردان و زنان مؤمن همه یاور و دوستدار یکدیگرند، همدیگر را به کار نیکو امر و از کار زشت باز می‌دارند.
 پرداخت زکاة

«وَ الَّذِینَ هُمْ لِلزَّکاةِ فاعِلُونَ»

[14] مردم با ایمان کسانی هستند که زکات و حقوق مالی خویش را می‌پردازند
 دوری از ربا

[15]«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا الرِّبا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»

ای مؤمنان ربا را چند برابر نخورید و تقوای الهی داشته باشید، شاید رستگار شوید..
 امانت‌داری

[16] «وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ»

مردم با ایمان کسانی هستند که رعایت‌گر امانت‌های مردم و عهد و پیمانهای خود با دیگران‌اند.

از این روهم به ویژگی امانت و امانت‌داری آراسته‌اند و هرگز دست و دل و دیده به خیانت باز نمی‌کنند و هم در زندگی خویش از عهد شکنی به دوراند و به پیمان‌های خود وفا می‌کنند..
با توجه به مطالب مذکور روشن می‌شود، مؤمن کسی است که اعتقاد قلبی به دستورات خداوند داشته باشد و در این صورت است که محبوب خداوند تعالی می‌گردد و زندگی نیکو و سعادت‌مندی خواهد داشت. که به آن ها عمل کنند.

«و من یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدْرا(17)

هرکس تقوای الهی پیشه کند (خدا ترس و پرهیزگار باشد) خداوند راه بیرون شدن (از عهدة گناهان و بلا و حوادث سخت عالم) را بر او می‌گشاید. و از جایی که گمان نبرد به او روزی عطا کند و هرکه (در هر امری) بر خدا توکل کند خدا او را کفایت خواهد کرد که خدا امرش (بر همه عالم) نافذ و رواست و بر هر چیز قدر و اندازه‌ای مقرر داشته است

[1] . سورة انعام، آیة 122

.
[2] . سورة حجرات، آیة 12.
[3] . سورة بقره، آیة 128.
[4] . سورة‌فرقان، آیة 63.
[5] . سورة‌فرقان، آیة 63.
[6] . سورة‌فرقان، آیة 64.
[7] . سورة‌فرقان، آیة 68.
[8] . سورة‌فرقان، آیة 72.
[9] . سورة فرقان، آیة 73.
[10] . سورة‌ توبه، آیة 20.
[11] . سورة بقره، آیة 154.
[12] . سورة‌ آل‌عمران، آیة 28.
[13] . سورة‌ آل‌عمران، آیة 130.
[14] . سورة مؤمنون، آیة 4.
[15] . سورة‌آل‌عمران، آیة 130.
[16] . سورة مؤمن، آیة 8.
[17] . سورة طلاق، آیات 2و3.